38.3 C
Indore
Monday, April 28, 2025

100 Crore Vaccines: पढ़ें, देश की इस उपलब्धि पर प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी का विशेष आलेख

फाइल फोटो

भारत ने टीकाकरण की शुरुआत के मात्र नौ महीनों बाद ही 21 अक्तूबर, 2021 को टीके की 100 करोड़ खुराक का लक्ष्य हासिल कर लिया है। कोविड-19 से मुकाबला करने में यह यात्रा अद्भुत रही है, विशेषकर जब हम याद करते हैं कि 2020 की शुरुआत में परिस्थितियां कैसी थीं। मानवता 100 साल बाद इस तरह की वैश्विक महामारी का सामना कर रही थी और किसी को भी इस वायरस के बारे में ज्यादा जानकारी नहीं थी। हमें यह स्मरण होता है कि उस समय स्थिति कितनी अप्रत्याशित थी, क्योंकि हम एक अज्ञात और अदृश्य दुश्मन का मुकाबला कर रहे थे, जो तेजी से अपना रूप भी बदल रहा था।

चिंता से आश्वासन तक की यात्रा पूरी हो चुकी है और दुनिया के सबसे बड़े टीकाकरण अभियान के फलस्वरूप हमारा देश और भी मजबूत होकर उभरा है। इसे वास्तव में एक भगीरथ प्रयास मानना चाहिए, जिसमें समाज के कई वर्ग शामिल हुए हैं। पैमाने का अंदाजा लगाने के लिए, मान लें कि प्रत्येक टीकाकरण में एक स्वास्थ्यकर्मी को केवल दो मिनट का समय लगता है।

इस दर से, इस उपलब्धि को हासिल करने में लगभग 41 लाख मानव दिवस या लगभग 11 हजार मानव वर्ष लगे। गति और पैमाने को प्राप्त करने तथा इसे बनाए रखने के किसी भी प्रयास के लिए, सभी हितधारकों का विश्वास महत्वपूर्ण है। इस अभियान की सफलता के कारणों में से एक, वैक्सीन तथा बाद की प्रक्रिया के प्रति लोगों का भरोसा था, जो अविश्वास और भय पैदा करने के विभिन्न प्रयासों के बावजूद कायम रहा।

हम लोगों में से कुछ ऐसे हैं, जो दैनिक जरूरतों के लिए भी विदेशी ब्रांडों पर भरोसा करते हैं। हालांकि, जब कोविड-19 वैक्सीन जैसी महत्वपूर्ण बात सामने आई, तो देशवासियों ने सर्वसम्मति से ‘मेड इन इंडिया’ वैक्सीन पर भरोसा किया। यह एक महत्वपूर्ण मौलिक बदलाव है। यह टीका अभियान इसका उदाहरण है कि यहां के नागरिक और सरकार जनभागीदारी की भावना से लैस होकर साझा लक्ष्य के लिए साथ आएं, तो यह देश बहुत कुछ हासिल कर सकता है।

जब भारत ने टीकाकरण कार्यक्रम शुरू किया, तो 130 करोड़ भारतीयों की क्षमताओं पर संदेह करने वाले कई लोग थे। पर जनता कर्फ्यू और लॉकडाउन की तरह, लोगों ने यह दिखा दिया कि अगर उन्हें भरोसेमंद साथी बनाया जाए, तो परिणाम कितने शानदार हो सकते हैं। हमारे युवाओं, सामाजिक कार्यकर्ताओं, स्वास्थ्य कर्मियों, सामाजिक एवं धार्मिक नेताओं को इसका श्रेय जाता है कि टीका लेने के मामले में भारत को विकसित देशों की तुलना में कम हिचकिचाहट का सामना करना पड़ा है।

आज तक केवल कुछ चुनिंदा देशों ने ही अपने स्वयं के टीके विकसित किए हैं। 180 से भी अधिक देश टीकों के लिए जिन उत्पादकों पर निर्भर हैं, वे बेहद सीमित संख्या में हैं। यही नहीं, जहां एक ओर भारत ने 100 करोड़ खुराक का अविश्वसनीय या जादुई आंकड़ा सफलतापूर्वक पार कर लिया है, वहीं दूसरी ओर दर्जनों देश अब भी अपने यहां टीकों की आपूर्ति की बड़ी बेसब्री से प्रतीक्षा कर रहे हैं! इसका श्रेय भारतीय वैज्ञानिकों और उद्यमियों को दिया जाना चाहिए, जिन्होंने इस चुनौती का सफलतापूर्वक सामना करने में कोई कसर नहीं छोड़ी। उनकी उत्कृष्ट प्रतिभा और कड़ी मेहनत की बदौलत ही भारत टीकों के मामले में ‘आत्मनिर्भर’ बन गया है।

भारत जैसे विशाल आबादी वाले देश में सिर्फ उत्पादन करना ही काफी नहीं है। इसके लिए अंतिम व्यक्ति तक को टीका लगाने और निर्बाध लॉजिस्टिक्स पर भी फोकस होना चाहिए। इसमें निहित चुनौतियों को समझने के लिए जरा इसकी कल्पना करें कि टीके की एक शीशी को आखिरकार कैसे मंजिल तक पहुंचाया जाता है। पुणे या हैदराबाद स्थित किसी दवा संयंत्र से निकली शीशी को किसी भी राज्य के हब में भेजा जाता है, जहां से इसे जिला हब तक पहुंचाया जाता है।

फिर वहां से इसे टीकाकरण केंद्र पहुंचाया जाता है। इसमें विमानों की उड़ानों और ट्रेनों के जरिये हजारों यात्राएं सुनिश्चित करनी पड़ती हैं। टीकों को सुरक्षित रखने के लिए इस पूरी यात्रा के दौरान तापमान को एक खास रेंज में बनाए रखना होता है, जिसकी निगरानी केंद्रीय रूप से की जाती है। इसके लिए एक लाख से भी अधिक शीत-शृंखला (कोल्ड-चेन) उपकरणों का उपयोग किया गया। राज्यों को टीकों के वितरण कार्यक्रम की अग्रिम सूचना दी गई थी, ताकि वे अपने अभियान की बेहतर योजना बना सकें और टीके पूर्व-निर्धारित तिथि को ही उन तक सफलतापूर्वक पहुंच सकें। अत: स्वतंत्र भारत के इतिहास में यह निश्चित रूप से एक अभूतपूर्व प्रयास रहा है।

इन सभी प्रयासों को कोविन के एक मजबूत तकनीकी मंच से जबर्दस्त मदद मिली। इसने यह सुनिश्चित किया कि टीकाकरण अभियान न्यायसंगत, मापनीय, ट्रैक करने योग्य और पारदर्शी बना रहे। इसने यह भी सुनिश्चित किया कि एक गरीब मजदूर अपने गांव में पहली खुराक ले सकता है और उसी टीके की दूसरी खुराक तय समय अंतराल पर उस शहर में ले सकता है, जहां वह काम करता है।

2015 में स्वतंत्रता दिवस के संबोधन में मैंने कहा था कि हमारा देश ‘टीम इंडिया’ की वजह से आगे बढ़ रहा है और यह 130 करोड़ लोगों की एक बड़ी टीम है। जनभागीदारी लोकतंत्र की सबसे बड़ी ताकत है। यदि हम 130 करोड़ भारतीयों की भागीदारी से देश चलाएंगे, तो देश हर पल 130 करोड़ कदम आगे बढ़ेगा। हमारे टीकाकरण अभियान ने फिर इस ‘टीम इंडिया’ की ताकत दिखाई है।

टीकाकरण अभियान में भारत की सफलता ने दुनिया को दिखाया है कि ‘लोकतंत्र हर उपलब्धि हासिल कर सकता है।’ मुझे उम्मीद है कि दुनिया के सबसे बड़े टीकाकरण अभियान में मिली सफलता हमारे युवाओं, शोधकर्ताओं और सरकार के सभी स्तरों को सार्वजनिक सेवा वितरण के नए मानक स्थापित करने के लिए प्रेरित करेगी, जो न केवल हमारे देश के लिए बल्कि दुनिया के लिए भी एक मॉडल होगा।

Related Articles

Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri: 2025’e Sahip En İyi Casinolar için İnternette Gamble Limanları

On-line Casino'nun ilçede çalışmaya tamamen yetkili olduğunu teyit ettikten sonra, aşağıda listelenmenin doğru zamanı bazı oyun kütüphanesidir. Söylemeye gerek yok, eğer favori oyun Baccarat...

Τι είναι πραγματικά τα ψηφιακά αθλητικά στοιχήματα και ακριβώς πώς λειτουργεί; Χρήσιμες συμβουλές

Τα άτομα που εκτιμούν ότι το στοίχημα αυξάνεται και μπορείτε να ζήσετε εναλλακτικές λύσεις που θα ήθελαν οι Caesars. Αυτός ο ιστότοπος είναι ευχάριστος...

Betify 2024 Bonuses & Remark

This technique is actually more popular due to its overall performance plus the additional level away from security it offers. Find Betify Gambling establishment,...

5 Lions Megaways 2 Demo Enjoy Free Slot Online game

Which designated line to your reels is where the mixture away from icons need to house in acquisition to spend an earn. Certain ports...

Melbet Лучник в видах сосредоточивания а еще входа получите и распишитесь журнал

Процедура верификации, всевозможные запреты получите и распишитесь ставки во казино и грабительское дегрессия делают легальные букмекерские компании невидными. Абы уберечь бизнес многочисленные серьезные конторы,...

Непраздничное зеркало Мелбет Melbet на сегодня

Учредители БКотмечают, что они думствуют из иногда взламывать домашние наземные пункты а также вдругих крупных городках СНГ. Алгоритмы возьмите сайтенастроены подобным образом, что геймеру...

ইন্টারনেটে 10000+ পোর্টগুলিতে 10000+ পোর্টগুলিতে 100 শতাংশ ফ্রি স্লট নেই

জুয়া স্থাপনা। Org এর শিল্পের শীর্ষ স্বতন্ত্র অনলাইন প্লে পাওয়ার, বিশ্বস্ত ইন্টারনেট ক্যাসিনো বিকাশ, নির্দেশাবলী, বিশ্লেষণ এবং আপনি 1995 হিসাবে পরামর্শ দেবেন। মূলত, যখন...

En iyi çevrimiçi casino teşvikleri Nisan – yaklaşık 8.500 $

Ben de tam olarak nakit geri teşviklerinin ne olduğunu ve tam olarak nasıl desteklendiklerini düşünüyorum. Taze Betmgm Michigan Twenty Beş Donurtay Teşvik Yok Teşvik...

9 καλύτερους ιστότοπους τυχερών παιχνιδιών μπάσκετ και μπορείτε να προγραμματίσετε τα προγράμματα το 2024

Ωστόσο, όχι, προσφέρει άλλαξε δραματικά πρόσφατα, με πρόσθετα κράτη να εισάγουν ένα κατάλληλο πεδίο τυχερών παιχνιδιών. Επειδή η ψηφιακή αθλητική φθορά δεν έχει αντίκτυπο...

Stay Connected

5,577FansLike
13,774,980FollowersFollow
138,000SubscribersSubscribe
- Advertisement -

Latest Articles

Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri: 2025’e Sahip En İyi Casinolar için İnternette Gamble Limanları

On-line Casino'nun ilçede çalışmaya tamamen yetkili olduğunu teyit ettikten sonra, aşağıda listelenmenin doğru zamanı bazı oyun kütüphanesidir. Söylemeye gerek yok, eğer favori oyun Baccarat...

Τι είναι πραγματικά τα ψηφιακά αθλητικά στοιχήματα και ακριβώς πώς λειτουργεί; Χρήσιμες συμβουλές

Τα άτομα που εκτιμούν ότι το στοίχημα αυξάνεται και μπορείτε να ζήσετε εναλλακτικές λύσεις που θα ήθελαν οι Caesars. Αυτός ο ιστότοπος είναι ευχάριστος...

Betify 2024 Bonuses & Remark

This technique is actually more popular due to its overall performance plus the additional level away from security it offers. Find Betify Gambling establishment,...

5 Lions Megaways 2 Demo Enjoy Free Slot Online game

Which designated line to your reels is where the mixture away from icons need to house in acquisition to spend an earn. Certain ports...

Melbet Лучник в видах сосредоточивания а еще входа получите и распишитесь журнал

Процедура верификации, всевозможные запреты получите и распишитесь ставки во казино и грабительское дегрессия делают легальные букмекерские компании невидными. Абы уберечь бизнес многочисленные серьезные конторы,...